Akşemseddin (d. 1389, Şam - ö. 1459, Göynük) asıl adı ile Mehmet Şemseddin, çok yönlü İslam alimi ve bilim adamıdır.

Hayatı

Akşemseddin, veli şeyh Şehabeddin Sühreverdî´nin torunlarından olan şeyh Hamza´nın oğlu olarak, 1389 yılında Şam ´da doğmuştur. Akşemseddin´in soyu, baba tarafından 15. batında Ebu Bekir´e dayanmaktadır. İlk tahsilini babasından alan Akşemseddin, 7 yaşında hafız olup, ailesiyle birlikte Amasya´nın Kavak bucağına yerleşmiştir. Babasının vefatından sonra Amasya ve Osmancık medreselerinde eğitimini tamamlayan Akşemseddin, müderrislik payesi aldı ve Osmancık Medresesine müderris oldu. Akşemseddin ayrıca, tıbba ve eczacılığa merak sardırarak tip ilmini öğrendi. Daha önceden Abdülkâdir Geylânî, İmam-ı Gazali ve Muhammed Celaleddin-i Rumi gibi örneklerinde görüldüğü gibi, ilim tahsili ile tatmin olmayan Akşemseddin, irfan tahsili için müderrisliği ve medreseyi terk etti. Tasavvufa olan ilgisinden dolayı, Akşemseddin önce İran dolaştı ama umduğunu bulamadığı için tekrardan Anadolu´ya dönmek zorunda kaldı. Anadolu´da ise, Akşemseddin´e Ankara´da bulunan Hacı Bayram Veli´yi tavsiye ediyorlar ve şöyle diyorlardı:
" Kazandığın şu zahiri ilmini mana ilmiyle, bilgini aşk ile, akıl vergisini kalp ve gönül vergisiyle tamamlaman gerek. Bu da yalnız olmaz. Sana bir mürşit lazım. Kalk Ankara´ya git. Orada Hacı Bayram Veli´ye müracaat et. O seni tamamlasın, bütünleşin. Sen bu dünyaya lazım bir insansın. "
Ankara´ya giden Akşemseddin, Hacı Bayram Veli´nin öğrencilerinin nefislerini kırmak, fakirlere yardım etmek ve yoksullara ikramda bulunmak için de olsa cer ve yardım kabul etmesi, çarşı pazarda devran yaptırması gibi hallerinden hoşlanmadığı için Ankara´dan ayrıldı ve başka bir mürşid aramak icin Halep´e gitti[. Halep´te bir gece rüyasında boynuna bir zincirin takılmış olduğunu, zincirin diğer ucu Hacı Bayram Veli´nin elinde ve kendisini Ankara´ya doğru çektiğini gördü. Bunun üzerine tekrardan Ankara´ya döndü. Hacı Bayram Veli´nin yanında özel ilgi ve sıkı bir riyâzet ve mücâhadeye alınan Akşemseddin, kendisine gösterilen bu ihtimamı en iyi şekilde değerlendirdi. Kısa süre tasavvufun bütün yollarını ve inceliklerini öğrenen Aksemseddin, bu başarısından dolayı Hacı Bayram Veli´den icâzet aldı ve hilafet tacı giydirildi. Bunun sonrasında Hacı Bayram Veli´den aldığı izinle Ankara´dan ayrıldı ve Beypazarına yerleşti. Beypazarında büyük bir şöhret bulan Akşemseddin, kısa bir süre sonra oradan da ayrılır ve İskilip´e yerleşir. İskilip´ten de yine aynı kesrete düşme sebebiyle ayrılır ve Bolu´nun Göynük ilçesine yerleşir. Göynük´te de yine bir değirmen ve mescid inşa ettirip, kendi çocuklarının tahsil ve terbiyesi ile meşgul olmuş, diğer taraftan mevcut eserlerini yazmış ve yedi kere hacca gidebilme imkanı bulmuştur. Akşemseddin´in ön iki evladı olduğundan bahsedilmekte ise de mevcut diğer kaynaklarda sadece on çocuğundan söz edilmektedir.

İstanbul´un fethi 

Akşemseddin´in asıl ünü, II. Murat´ın emir ve isteğiyle II. Mehmed´in hocalığına tayin edilişiyle başlamıştır. Akşemseddin, II. Mehmed´e danışmanlık yapıp İstanbul´un fethine katkıda bulunmuştur. Akşemseddin çocukları, öğrencileri ve müritleriyle birlikte fetih ordusuna katılmışlardır. Akşemseddin İstanbul kuşatmasının en kritik günlerinde II. Mehmed´e aşağıdakı mektubu yazmıştır:

" O Allah ki ikram ve yardım sahibidir. En içten selâm ve teslimiyet ifadelerimi takdimden sonra: Allah Teâlâ´dan temennî ve niyazim odur ki, gemi olayı hayli üzüntü ve sıkıntı getirdi. Bir fırsat doğmuştu, herhalde kaçırıldı. Ve hayli mahzurlar meydana getirdi. Birincisi din gayretidir. Bu olayda kâfirler sevinip, düşmanlar gülmüştür. İkincisi, başarısız ve yetersiz oluşunuz şeklinde bir yoruma sebep olundu. Üçüncüsü ise: Bu fakir´in "bendenizin" duâsının kabul olunmadığı ve itibar görmeyeceği ve müjdemizin değersiz olduğu şeklinde bir takım sakıncalar, mahzurlar meydana geldi. Şimdi: Hiç müsamaha ve yumuşaklık göstermeden, bu başarısızlığın kimden ve nereden geldiğini tespit edip, sorumluyu görevden almak, tedip etmek - şiddetli azarlamak gibi- ağır ceza vermek gerek. Eğer böyle bir tedbir alınmazsa, yarın öbür gün surlara hücum edileceği ve hendek dolduralacağı anda tembellik gösterirler. Bilirsin bunların bir kısmı sıradan Müslüman´dır. Allah için canını, başını koyan azadan azdır. İşin içine ganimet toplamak v.s. olunca çoğu canını ateşe atar. Şimdi sizden dileğim ve dikkat edilecek hususlar şunlardır: Ciddî bir gayretle işe bizzat katılmak, emirleri kusursuz uygulamak gereklidir. Bahriyedeki kumandayı ciddî, disiplinli, merhameti az kişilere vermelisiniz. Üzüntülü bir şekilde otururken Kur´an-ı Kerimle tefe´ül ettik. Ulular ve gönüller sultanı Ca´fer Sâdık işaretiyle şu âyeti kerime geldi. Bu durumda hemen harekete geçmeyenler, gerçek Müslüman değildir. Münâfık hükmünde olup kâfirlerle birlikte cehennemde ebediyyen beraberdir. hükmü gönlüme verildi... İşi disiplinli şekilde ele almak göründü. Gayretinizi esirgemeyiniz. Sonunda mahcûbiyet ve ümitsizlikle gitmeyeceğiz. Allah´ın yardım ve inâyetiyle sevinçle ve muzaffer olarak gideceğiz, inşallah. Gerçekte "kul tedbir alır, Allah takdir eder" hükmü esastır. Allah´a hamd olsun. Kişi elinden geldiğince ciddî gayret göstermeli ve tedbirde kusur etmemeli. Allah Resûlü´nün ve Ashabı´nın sünneti budur. Üzüntülü bir şekilde biraz Kur´an-ı Kerim okuyup yatıldı. Allah´a çok şükür ki, bir takım ikramlar, müjdeler oldu. Çoktandır böyle müjdeler alınmamıştı. Tam teselli meydana geldi. Sözlerimiz zât-ı âlinize boş sözler gelmesin. Sizi sevdiğimizdendir. Vesselâm. "

II. Mehmed Akşemseddin ile İstanbul´a girişte şehir halkı tarafından karşılanıyor, şehir halkı Akşamseddin´i II. Mehmed sanıp ona çiçekler uzatılıyor. Akşemseddin ise "Padişah ben değilim" diyerek yanındaki II. Fatih Sultan Mehmed´i gösteriyordu. II. Fatih Sultan Mehmed ise "Hünkar benim ama, o benim hocamdır. Çiçekler O´na Layıktır!" sözüyle tebessüm ediyordu. II. Mehmed İstanbul´un fethin ardından Ayasofya´da hutbesini tamamladıktan sonra, minberden indi ve Akşemseddin´i imâmete geçirdi. Böylece Akşemseddin, fethin ilk Cuma namazını kıldırmış oldu. Ayrıca Akşemseddin,Fetih´ten sonra II. Mehmed isteği üzerine Ebu Eyyûb el-Ensarî´nin kabrini tesbit etmiştir .

Vefatı

Akşemseddin, fetihten sonra, II. Mehmed´in ısrarına rağmen İstanbul´da kalmak istemedi ve Göynüğe çekildi ve bir süre sonra yetmiş yaşında orada vefat etti.

Akşemseddin ve tıp 

Akşemseddin, bilimde ve tasavvufta olduğu gibi, tıp ve eczacılık alanında da büyük bir üne sahipti. Fakat kaynaklarda Akşemseddinin tıp ilmini kimden ve nasıl öğrendiğine dair net bir bilgi yoktur. Bununla alakali İskoç oryantalist Elias John Wilkinson Gibb History of Ottoman Poetry adlı eserinde, Akşemseddinin tıp alanındaki ilmini, Hacı Bayram Veli ile beraber olduğu yıllarda elde ettiğini kaydetmekte ve kendisinden âlim ve mübarek bir kimse diye söz etmektedir. Sadece beden hastalıkların değil, aynı zamandan ruh hastalıklarının da hekimi olan Akşemseddin, ruh hastalıklarını da tedâvi ederdi.

Mikrobun kaşifi 

Akşemseddin, Louis Pasteur´in yaklaşık 400 yıl sonra deneyle keşfettiği mikrobu, Maddetü´l-Hayat adlı eserinde yıllar öncesinde dile getirdi:
" Hastalıkların insanlarda teker teker ortaya çıktığını sanmak hatadır. Hastalık, insandan insana bulaşmak suretiyle geçer. Bu bulaşma, gözle görülmeyecek kadar küçük, fakat canlı tohumlar vasıtasıyla olur. "

Eserleri

Risaletü´n-Nûriye
Hall-i Müşkilât
Makamât-ı Evliyâ
Kitabü´t Tıb
Maddetü´l-Hayat